در بسیاری از صنایع از جمله معادن، فولاد، سیمان، پتروشیمی، لجستیک و تولید، نوار نقاله (conveyor belt) یکی از مهمترین اجزای خط انتقال مواد است. این سیستم با وجود سادگی ظاهری، از مجموعهای از اجزای کلیدی تشکیل شده که هر کدام در عملکرد، ایمنی و عمر مفید سیستم تأثیرگذارند.
یکی از این اجزای مهم و کمتر دیدهشده، رولیکها هستند—بهویژه رولیکهای ضربهگیر و نگهدارنده. در این مقاله بررسی میکنیم که این دو نوع رولیک چگونه از آسیب به نوار جلوگیری میکنند، فشارهای وارده را مهار میکنند و چه نقشی در افزایش عمر مفید کل سیستم دارند.
رولیک چیست و چه نقشی در نوار نقاله دارد؟
رولیک (Roller)، قطعهای استوانهایست که در زیر تسمه نقاله نصب میشود و وظیفه اصلی آن:
- حمل و هدایت تسمه
- کاهش اصطکاک
- تحمل وزن مواد انتقالی
- جلوگیری از انحراف تسمه
در کنار رولیکهای ساده، دو نوع خاص از رولیکها اهمیت حیاتی دارند:
- رولیک ضربهگیر (Impact Roller)
- رولیک نگهدارنده یا تکیهگاهی (Carrying Roller)
رولیک ضربهگیر چیست؟
رولیک ضربهگیر در نقاطی از نوار نقاله نصب میشود که مواد با وزن بالا یا حجم زیاد روی تسمه ریخته میشوند—معمولاً در محل تخلیه قیف یا شوت ورودی.
ویژگیها:
- ساختار مقاوم در برابر ضربه
- دارای روکش لاستیکی یا پلیمری برای جذب انرژی
- تحمل فشارهای ناگهانی ناشی از سقوط بار
- عمر بالا در شرایط سخت
نقش رولیک ضربهگیر در افزایش عمر نوار نقاله:
✅ جذب انرژی ضربه و جلوگیری از آسیب به تسمه:
اگر ضربه ناشی از سقوط مواد بهطور مستقیم به تسمه وارد شود، باعث پارگی، سایش یا حتی ترک در لایههای داخلی تسمه میشود. رولیک ضربهگیر مثل یک کمکفنر، شوک وارده را کاهش میدهد.
✅ کاهش لرزش و سر و صدا:
وجود ضربهگیر باعث کاهش ارتعاشات میشود که هم عمر یاتاقانها و تسمه را افزایش میدهد و هم ایمنی اپراتورها را بالا میبرد.
✅ افزایش طول عمر سازه و بدنه:
ضربههای تکراری و مداوم به فریم نوار نقاله، میتواند موجب خستگی فلز و ترک در جوشها شود. رولیک ضربهگیر از این آسیبها جلوگیری میکند.
رولیک نگهدارنده چیست؟
رولیک نگهدارنده یا تکیهگاهی وظیفه اصلی نگهداری و پشتیبانی از تسمه در بخشهای مختلف مسیر انتقال را دارد.
انواع رایج رولیک نگهدارنده:
- رولیکهای سهتکه V شکل (برای حفظ فرم تخت یا مقعر تسمه)
- رولیکهای تخت یا صاف (در خطوط برگشتی یا در مواقع خاص)
- رولیک با پوشش ضدسایش یا پلیمری
نقش رولیک نگهدارنده در افزایش عمر نوار نقاله:
✅ حفظ موقعیت صحیح تسمه:
در صورت عملکرد ضعیف رولیک نگهدارنده، تسمه به سمت کنارهها متمایل شده و به بدنه برخورد میکند که باعث سایش لبهها و خرابی سریع آن میشود.
✅ کاهش اصطکاک غیرضروری:
اگر رولیکها روان و در موقعیت مناسب نصب نشوند، اصطکاک زیاد به موتور و تسمه فشار وارد میکند. رولیک سالم و دقیق، تسمه را نرم و روان هدایت میکند.
✅ جلوگیری از تا خوردن یا چروک شدن تسمه:
تسمهای که تحت فشار نامتعادل باشد، زودتر تغییر شکل میدهد. رولیک نگهدارنده این فشارها را بهدرستی توزیع میکند.
تفاوت کلیدی رولیک ضربهگیر و رولیک نگهدارنده
| ویژگی | رولیک ضربهگیر | رولیک نگهدارنده |
| محل نصب | ورودی بار، زیر قیف یا شوت | سراسر مسیر نوار |
| نوع فشار وارده | شوکهای ناگهانی و ضربهای | وزن یکنواخت و مداوم |
| پوشش | لاستیک یا پلیاورتان ضخیم | فلزی یا پوشش نازکتر |
| هدف اصلی | جلوگیری از آسیب لحظهای | حفظ فرم و موقعیت تسمه |
نشانههای عملکرد ضعیف یا خرابی رولیکها
🔻 اگر در سیستم نقاله خود موارد زیر را دیدید، احتمالاً رولیکهای ضربهگیر یا نگهدارنده دچار مشکلاند:
- صدای غیرعادی در نقطه بارگیری
- انحراف تسمه به یک طرف
- لرزش زیاد هنگام کار
- سایش سریع تسمه در یک نقطه خاص
- ترک یا پارگی در سطح تسمه
- لرزش سازه در محل ورودی بار
راهکارهای افزایش عمر رولیک و نوار نقاله
✅ استفاده از رولیکهای باکیفیت و متناسب با شرایط کاری (دمای بالا، رطوبت، گردوغبار)
✅ تعویض بهموقع رولیکهای خراب یا گیر کرده
✅ روانکاری منظم بلبرینگها (در صورت نیاز)
✅ نصب صحیح با زاویه و ارتفاع مناسب
✅ تنظیم فشار ورودی بار و جلوگیری از ریزش ناگهانی یا با زاویه نامناسب
✅ انتخاب جنس مناسب رولیک: فولادی، پلیمری، تفلونی، یا ضربهگیر خاص
سخن پایانی
رولیک ضربهگیر و نگهدارنده، ستون فقرات عملکرد سالم نوار نقاله هستند.
درست مانند فنر و کمکفنر در خودرو، این دو نوع رولیک کمک میکنند تسمه با کمترین فشار، انحراف و آسیب، بار را جابهجا کند.
✅ اگر میخواهید نوار نقالهتان عمر طولانیتری داشته باشد،
✅ هزینه نگهداری و تعمیرات را کاهش دهید،
✅ و خرابی ناگهانی سیستم را به صفر نزدیک کنید،
سرمایهگذاری روی رولیکهای استاندارد و بررسی دورهای آنها یک الزام فنی است، نه یک گزینه فرعی.