در صنایع مختلف از جمله معادن، کارخانجات تولیدی، بنادر، نیروگاهها و صنایع فولاد، نوار نقالهها نقش اصلی را در انتقال مواد ایفا میکنند. اما آنچه به حرکت روان، دقیق و بدون اختلال تسمه کمک میکند، اجزای مکانیکی کوچک اما بسیار مهمی مانند رولیکها هستند.
یکی از انواع این رولیکها، رولیک رفت و برگشت است؛ قطعهای تخصصی که در زیر نوار نقاله قرار میگیرد و نقش اساسی در برگشت تسمه و جلوگیری از افتادگی یا انحراف آن دارد.
رولیک چیست و چه وظیفهای دارد؟
رولیک به غلتکی گفته میشود که تسمه نقاله روی آن حرکت میکند. این غلتکها با کاهش اصطکاک و حفظ مسیر حرکت تسمه، باعث دوام بیشتر سیستم و افزایش بهرهوری خط انتقال میشوند.
در هر نوار نقاله دو مسیر اصلی وجود دارد:
- مسیر رفت (انتقال مواد)
- مسیر برگشت (تسمه خالی)
رولیکهای مسیر رفت وظیفه تحمل بار و حرکت تسمه پُر از مواد را دارند، در حالیکه رولیکهای رفت و برگشت وظیفه هدایت تسمه در مسیر بازگشت را بر عهده دارند.
ساختار رولیک رفت و برگشت
رولیکهای برگشتی معمولاً از اجزای زیر ساخته میشوند:
| جزء | توضیح |
| لوله یا بدنه | معمولاً از فولاد مقاوم به سایش با قطرهای مشخص |
| یاتاقانها | در دو سر رولیک برای حرکت روان و بیصدا |
| شفت | میله فولادی مرکزی برای اتصال رولیک به شاسی نوار |
| درپوش و گردگیر | برای جلوگیری از ورود گردوغبار و رطوبت به یاتاقانها |
| آببند مکانیکی | افزایش عمر رولیک در محیطهای مرطوب و صنعتی |
ویژگیهای تخصصی رولیک برگشتی
- مقاومت بالا در برابر ضربه و سایش
- چرخش روان با حداقل اصطکاک
- امکان نصب با زاویه یا بهصورت افقی
- عایق در برابر رطوبت، خاک و دمای بالا
- طول عمر بالا حتی در شرایط سخت صنعتی
عملکرد رولیک رفت و برگشت
رولیک برگشتی زیر نوار نقاله قرار میگیرد تا در زمان برگشت تسمه (تسمه خالی از مواد)، از افتادگی و پارگی آن جلوگیری کند. همچنین:
- مسیر برگشت را صاف نگه میدارد
- از اصطکاک تسمه با شاسی یا زمین جلوگیری میکند
- لرزشها را کاهش میدهد
- در برخی موارد، از انحراف تسمه نیز جلوگیری میکند (رولیک هدایتکننده)
انواع رولیک برگشتی از نظر طراحی
- رولیک برگشتی ساده
دارای بدنه صاف و یکنواخت؛ مناسب برای تسمههای سبک یا بدون مواد چسبنده.
- رولیک برگشتی حلقوی (رینگدار)
دارای رینگهای لاستیکی یا فلزی روی سطح لوله. مناسب برای محیطهای مرطوب یا چسبناک (مثل معادن زغال سنگ، شن و ماسه).
- رولیک برگشتی با ضربهگیر
دارای لاستیکهای ضربهگیر جهت کاهش لرزش تسمه و ضربات ناگهانی؛ استفاده در ابتدای مسیر برگشت یا در مسیرهایی با افت تسمه.
جدول مقایسه انواع رولیک برگشتی
| نوع رولیک | کاربرد | مقاومت در برابر رطوبت | مناسب برای محیط چسبنده | قیمت تقریبی |
| ساده | عمومی، خشک | متوسط | کم | اقتصادی |
| حلقوی | معدن، شن و ماسه | بالا | بسیار بالا | متوسط |
| ضربهگیر | صنایع سنگین | بالا | بالا | بالا |
مزایای استفاده از رولیک برگشتی استاندارد
- جلوگیری از پارگی و ترک خوردن تسمه
- افزایش عمر مفید سیستم نوار نقاله
- کاهش هزینههای تعمیر و نگهداری
- کاهش مصرف انرژی سیستم انتقال
- حرکت روان تسمه حتی در شرایط سخت
نکات نصب و نگهداری
در نصب
- رعایت فاصله استاندارد بین رولیکها (معمولاً بین ۱۰۰ تا ۱۵۰ سانتیمتر)
- تراز بودن رولیکها جهت جلوگیری از انحراف تسمه
- انتخاب قطر مناسب رولیک متناسب با عرض تسمه
در نگهداری
- بررسی دورهای روان بودن یاتاقانها
- تعویض رولیکهای آسیبدیده یا زنگزده
- تمیزکاری محیط زیر تسمه برای جلوگیری از گیر کردن سنگ و گل
کاربردهای رایج رولیک رفت و برگشت
- صنایع معدنی (زغالسنگ، سنگآهن، مس، طلا)
- صنایع سیمان و فولاد
- خطوط انتقال در کارخانههای تولیدی
- واحدهای بازیافت و مواد غذایی
- ترمینالهای بارگیری بنادر و فرودگاهها
سوالات متداول
تفاوت رولیک رفت و برگشت چیست؟
رولیک رفت در بالا و زیر تسمه در مسیر حرکت مواد نصب میشود. رولیک برگشتی در زیر نوار، برای برگشت تسمه خالی است.
آیا میتوان از رولیک رفت در مسیر برگشت استفاده کرد؟
از نظر فنی بله، اما عمر مفید و عملکرد بهینه نخواهد داشت؛ چون طراحی و متریال رولیک برگشتی متفاوت است.
عمر مفید رولیک برگشتی چقدر است؟
بسته به نوع محیط، کیفیت ساخت، و شرایط نگهداری، عمر مفید بین ۲ تا ۸ سال متغیر است.
سخن پایانی
رولیک رفت و برگشت، یکی از قطعات حیاتی در سیستمهای نوار نقاله صنعتی است که به حفظ عملکرد دقیق، روان و اقتصادی تسمه کمک میکند. انتخاب رولیک مناسب، رعایت اصول نصب و نگهداری، تأثیر مستقیم بر عمر مفید سیستم و کاهش هزینههای جانبی خواهد داشت.
اگر در پروژهای صنعتی یا معدنی فعال هستید، سرمایهگذاری روی رولیک برگشتی استاندارد، یک تصمیم هوشمندانه و فنی محسوب میشود.